3. SAKONDU: ERABILTZAILE BAKARREKO ETA ANITZEKO SISTEMA ERAGILEAK

Erabiltzaile bakarreko eta anitzeko sistema eragileak

SISTEMA INFORMATIKOAK

Informatika, informazioa eta automatika hitzen arteko loturatik dator eta informazioa era digitalean irudikatzen du, 0 eta 1 besterik ez du ulertzen (makina lengoaia). Ordenagailuen zientzia modura defini daiteke.

Ordenagailua: Informazioaren kudeaketa automatikoa egiteko beharrezkoa den makina elektronikoa.

Informazioaren neurketa-unitatea: Bit.

Informatikaren bilakaera historikoa:

- 1.go belaunaldia  (1940-1952) – Huts balbulez osaturikoak, erabilera zientifiko eta militarrerako.

- 2.go belaunaldia  (1952-1964) – Transistoreak erabiliz, lehenengo ordenagailu komertzialak ageri dira.

- 3.go belaunaldia  (1964-1971) – Zirkuitu integratuak erabiliz, tamaina eta kostua txikitu eta etekina asko hobetu.

- 4.go belaunaldia  (1971-1981) – Oinarrizko elementuak mikroprozesadoreetan bildu eta periferikoak hobetu.

- 5.go belaunaldia  (1981-…) – Ordenagailu pertsonalaren sorrera., bitartekari grafiko eta multimedia-sistemek, erabiltzaile eta ordenagailuaren arteko komunikazioa hobetu eta Interneten agerpena.

SOFTWAREA, HARDWAREA ETA FIRMWAREA

Hardwarea: elementu fisikoez osatua, informazio-datuak fisikoki biltegiratu eta kudeatzeko.

- Prozesadorea: Informazioa automatikoki tratatzeko beharrezkoak diren eragiketen kontrola eta exekuzioaz arduratzen da.

- Memoria:  Informazioa bytetan biltegiratzeko: kanpoko biltegiratze-memoriak eta memoria nagusia

- Sarrera/Irteera unitateak (SI) eta Busak: Ordenagailuaren prozesadorea eta beste barruko osagaiak periferikoekin eta biltegiratze memoriekin komunikatzeko

- Periferikoak: Erabiltzailearen eta ordenagailuaren arteko bitartekariak dira, erabiltzaileak datuak edp programak sartu, atera, biltegiratu eta inprimitzeko.

Softwarea: Osagai elektronikoen funtzionamendu egokia ziurtatzeko instrukzio multzoa, bi osagai; datu hutsak eta datuekin egin beharreko instrukzio multzoa.

- Softwareak 3 informazio mota erabiltzen ditu: Datuak; Sistema eragileak;  Aplikazioak

- 2 software mota: Aplikazioetara zuzendutakoa (datu baseak, testu editoreak,...) eta Sistemaren softwarea (sistema eragileak, utilitateak,...)

Firmwarea: Hardware gailuen software zatia.

SISTEMA ERAGILEA

Ordenagailuaren funtsezko softwarea da eta hardware-gailuak kudeatzen ditu, alde batetik sistemaren ulermena eta erabilpena erraztu egiten du eta bestetik, bitartekari lana eginez konputagailuaren funtzionamendu egokia ziurtatzen du.

Funtzioa: Erabiltzailearen eta konputagailuaren arteko komunikazioa bermatu, hardware gailuak kudeatu, disko-fitxategia kudeatu, erabiltzaileen programei laguntza eskaini, akatsen antzemate eta berreskurapena eta segurtasuna kudeatzea. Ondorioz, baliabide guztien kudeatzailea da.

Osagaiak: 3 oinarrizkoak:  nukleoak (kermela), CPUa kontrolatzen du; zerbitzuak, erabiltzaileek sistema eragilearen baliabideak erabiltzeko aukera dute eta komando itzultzaileak (shella), ordenagailuaren behe mailako lengoaiara egokitzen du.

Ezaugarriak: Erabiltzaile-bitartekaria definitu, erabiltzaileen artean hardaware banaketa eraginkorra bermatu, datuak elkarbanatu eta konputagailuaren baliabideak banatu, eta S/I prozesuak erraztu.

Sistema eragileen  bilakaera historikoa: Informatikaren bilakaera historikoaren parekoa izan da.

Sistema eragileen  bilakaera:

- Zatikako prozesaketa: Komando edo programa multzoak bata bestearen atzetik eta era jarraituan exekutatzeko diseinatua. Hasieran, programa bat bukatu behar zen bestea exekutazteko, ondoren askotariko programazioak sortu ziren, non, programa bat S/I prozesu baten zain dagoen bitartean, beste programa bat exekutatzea bermatzen den.

- Denbora banatuko sistemak: Erabiltzaile askok sistema informatiko bera aldi berean erabiltzeko aukera ematen dute.

- Denbora errealeko sistemak: Eragiketa bat-batean prozesatu eta emaitza, eskaera tekleatu bezain azkar lortzen da.

- Sistema pertsonalak: Erabiltzaile bakarreko eta ataza bakarreko lehenengo sistema eragileak.

- Sare sistemak: Konputagailu askoren informazioa eta baliabideak elkarbanatzeko, sare-protokoloa erabiliz.

- Sistema banatuak: lanak edo prozesuak konputagailu ezberdinetako prozesadoreen artean banatzen dira, etekina hobetuz.

Sistema eragileen sailkapena:

- Erabiltzaile kopuruaren arabera: Erabiltzaile bakarrekoak eta Erabiltzaile askokoak.

- Ataza eta prozesu kopuruaren arabera: Sistemak aldi berean exekutatzen dituen programen arabera; ataza bakarrekoak, ataza askokoak eta ataza asko eta dembora partekatuko dutenak.

- Prozesadore kopuruaren arabera: Sistema eragileak kudeatu ditzakeen prozesadore kopuruaren arabera; prozesadore bakarrekoak (MS-DOS, ...) eta prozesadore askokoak (Windows XP, LINUX, ...).

- Sistema eragile jabedunak edo irekiak, hau da, software librea (kodea irekia da eta edozeinek aurretik egindakoa bere beharretara gara dezake) edo ez librea (ordaindu egin behar da eta barruko kodea ezin da ezagutu).

Sistema eragileen familiak:

- UNIX eta GNU/LINUX; Sistema eragile irekia, Batez ere, zerbitzarietan, ikerketa munduan, ... bere eronka nagusia etxeetako erabiltzailetara zabaltzea.

- MICROSOFT; Sistema eragile jabeduna, batez ere etxeetako erabiltzaileentzat merkaturatua

- Bestelakoak; IBM, MVS, OS/2, APPLE MACINTOSH, Sistema eragile jabedunak.

OINARRIZKO INFORMATIKA

DEFINIZIOAK

    HARDWAREA: euskarri fisikoa da, ekipo informatiko baten gailu solidoek osatzen dutena.

        Honako hauek dira oinarrizko gailuak:

            -Prozesaketa unitate zentrala (CPU).

            -Memoria printzipala (MP).

            -Memoria sekundarioa (adb. disko gogorra).

            -Sarrera / irteera gailuak (E/S).

    SOFTWAREA: konputagailuko funtzionamendua zuzentzen duten programen multzoa.

        Sailkapen orokorra:

            - Sistema operatiboak:  konputagailuaren hardwarea kudeatzen dute zuzenean, honen eta gainontzeko programen arteko bitartekari gisa jokatuz.

            -Aplikazioak: funtzio jakin bat egitera bideratuak daudenak, adibidez testuak prozesatzera, datu baseak kudeatzera...

            -Programazio tresna eta lengoaiak: programatzaileek erabiltzen dituzte softwarea garatzeko.

ORDENAGAILUAREN ZATIAK

    MEMORIA

        -Memoria printzipala; sarbide zuzena eta zorizkoa duena, normalean zirkuitu integratuetan kokatzen dena.

        -Memoria sekundarioa; edo masakoa, edo laguntzailea ere esaten zaio. Sarbide geldoa eta  batzutan sekuentziala duena, normalean euskarri magnetikoetan (diskoak, zintak) eta azkenaldian euskarri optikoetan (CD-ROM, DVD...) kokatzen dena.

    BILTEGI-GAILUAK

        -Disko gogorra.

        -Disketea.

        -DVD-a.

        -Memoria eramangarria.

    SARRERA GAILUAK

        -Teklatua:

            -Alfabetikoak.

            -Funtziozkoak.

            -Zenbakizkoak.

        -Sagua.

        -Mikrofonoa.

        -Eskanerra.

        -Web kamara.

        -Gailu optikoak.

        -Gailu digitalizatzaileak.

    IRTEERA GAILUAK

        -Monitorea.

        -Imprimagailua:

            -Tintazkoak.

            -Laserrezkoak.

        -Bozgoragailuak.

        -Ploterra.

    SARRERA-IRTEERA GAILUAK

        -Ukipen pantallak.

        -Modema.

        -Routerra.

    BESTELAKO GAILUAK

        -Unitate zentrala.

        -Elikatze iturria.

        -Oinarrizko plaka.

        -Prozesadorea.

        -RAM memoria.

        -Txartel grafikoa:

            -Bereizmena; hazbete bakoitzeko pixel kantitateak erabakitzen du eta txartel grafikoaren menpe dago.

        -Soinu-txartela.

        -Diskete-, CD/DVD- unitateak.

KONPUTAGAILUEN SAILKAPENA

    -Superkonputagailuak.

    -Mainframe-ak.

    -Lan-guneak.

    -Konputagailu pertsonalak.

    -Konputagailu eramangarriak.

    -Konputagailu landatuak.

    -Helburu orokorreko ordenagailuak.

ORDENAGAILU SAREAK

    Ordenagailu sare baten helburua, datu, soinu eta irudien transmisioa da.

    Sare garrantzisuena Internet bezala ezagutzen duguna da.

    INTERNET: Hardware ekipo desberdinen (ordenagailuak, imprimagailuak...) elkarketa da, komunikazio sare baten bitartez, baliabideak (hardwarea eta softwarea) partekatzeko.

    INTRANET: Internet sarearekin duen desberdintasun nagusiena ordenagailu sare pribatua dela da, hau da, interneten ez bezala sarbidea mugatua dela.


SARE MOTAK

    LUZAPEN ETA HEDAPENAREN ARABERA:

        -Eremu lokaleko sareak (LAN, Local Area Network).

        -Eraikin eremuko sareak (BAN, Building Area Network).

        -Campuseko sareak (CAN, Campus Area Network).

        -Eremu metropolitarreko sareak (MAN, Metropolitan Area Network).

        -Eremu hedatuko sareak (WAN, Wide Area Network).

    ABIADURAREN ARABERA:

        -Abiadura baxukoak: LAN sareetan.

        -Abiadura ertainekoak: CAN eta BAN sareetan.

        -Abiadura altukoak: WAN eta batzuetan MAN sareetan.

    TOPOLOGIAREN ARABERA:

        -Autobusa.

        -Eraztuna.

        -Izarra.

        -Sarea.

        -Zuhaitza.

    ERABILITAKO TEKNOLOGIAREN ARABERA:

        -Sare optikoak.

        -Sare sateliteak.

        -Sare elektronikoak.

        -Irrati-frekuentzian oinarritutako sareak:

            -Haririk gabekoak.

            -Zelularrak.

    BANDAREN ZABALERAREN ARABERA:

        -Banda zabaleko sareak.

        -Banda estuko sareak.

   

EKIPAMENDUA

KABLEATUA

-Kableatu horizontala: eraikin bateko solairu bateko kableatu egituratua.
-Kableatu bertikala: eraikin bateko solairu desberdinak lotzen dituen kableatua.
-Ekipoen gela: zerbitzariak eta sare elektronikoa biltzen diren gela.

SARE ELEKTRONIKA

 -Kontzentragailuak edo hubs: hainbat makinen trafiko sarea biltzen dute.

 -Konmutagailuak edo switches: makinen arteko trafikoa konmutatzen dute.

 -Bideratzaileak edo routers: sare desberdinen arteko trafikoa bideratzen dute.

 -Modem-ak: makina telefoniko baten eta beste sare batzuen arteko konexioa ahalbidetzen dute.

 -Zubia: sareko segmentuen arteko interkonexioa ahalbidetzen du.

INTERNETEKO ZERBITZUAK

-WWW

    Internetek eskaintzen duen zerbitzu nagusiena da.

    www-ek World Wide Web edo munduko armiarma sarea esan nahi du, web ere esaten zaio.

    Web-ari euskarri ematen dion protokoloa HTTP-a (HyperText Transfer Protocol) da, bere bertsio zihurra HTTPS (HTTP Secure) delarik.

    Web orrietan sartzeko, web nabigatzaile bat (Nestcape, Internet Explorer, Hot Java...) instalatzea ezinbestekoa da.

-DNS

    Domeinu izenen sistema (Domains Name System) deritzo.

Izen batetik makina baten IP helbidea identifikatzea edo IP helbide batetik izena identifikatzea ahalbidetzen du.

IP helbideak  beraz,makinak identifikatzeko edo sare baten barruan makina konkretu bat aurkitzeko balio dute.

-FTP

    Fitxategien transferentzia protokoloaren akronimoa da (File Transfer Protocol).

    Bi ordenagailuen artean, edozein motako fitxategi trukea ahalbidetzen du.

Horretarako baldintza bakarra, erabiltzaileak makina hartzailean sarbide-kontu bat edukitzea eta makinak zerbitzu hori prest edukitzea delarik.

-POSTA ELEKTRONIKOA

    Mezu idatzien eta beste fitxategi batzuen bidalketa ahalbidetzen du.

    Horretarako posta zerbitzari bat behar da eta igorlea nahiz hartzailea, zerbitzari horretako bezero izan behar dira.

-NFS

    NFS-ak (Network Free System), fitxategi sistemak sare baten bitartez partekatzea ahalbidetzen du, makina desberdinek informazio biltegi berbera partekatzea ahalbidetuz.

-NIS

    Sisteman honen bitartez, sarbide kontua duten erabiltzaileak beraien ordenagailu propioa balitz bezala sar daitezke NIS domeinua osatzen duten edozein ordenagailutan.

 -IRC

    IRC-ak (Internet Relay Chat), erabiltzaile asko ,bakoitzak bere ordenagailuko teklatua erabiliz, elkarrizketan batera aritzea ahalbidetzen du.

-NEWS

    Gai bereko posta elektronikoak talde berean multzokatzea ahalbidetzen du.

-TELNET

    Ordenagailu lokal batetik sareko urrutiko ordenagailu batera sartzea ahalbidetzen du.

BILATZAILEAK

    Sailkapena:

        -Bilatzaile artekariak (edo aurkibidekoak): sailkapena pertsonek egiten dute.

        -Bilatzaile motoreak: sailkapena edo indexazioa makinek egiten dute.

    Gaur egungo joera, bi bilatzaile mota hauen fusioa erabiltzea da.

    Bilatzaileak ugari dira, hona hemen adibide batzuk:

    -Google.

        -Altavista.

        -Yahoo.

        -Lycos.

        -Hispavista.

BALIABIDE TELEMATIKOAK (Lehen aipatutakoez gain)

    -Foroak

    -Posta zerrendak.

    -Iragarki-taulak.

    -Hiztegiak.

    -Itzultzaileak.

    -Sare tematikoak.

    -...

E-LEARNIG

     -Hezkuntza ez presentziala.

    -Tutoretza eta kontsultak baliabide telematikoen bitartez: e-maila, foroak, blogak...

    -Laborategi birtualak.

    -Ikasketa testu elektronikoak, multimedia teknologia erabiliz.

    -Bideokonferentzia.

    -Azterketa presentzialak edo on-line.

    -Lan egiteko orduan eta lekuan independentzia.